Hjulskift

Vigdis Hjorth: Hjulskift, 206 sider

Like barn leker best?

Litteraturprofessoren Louise Berg nærmer seg de femti, har gått gjennom både samlivsbrudd og ekteskapsbrudd og ser ikke ut til å komme seg videre med boken hun har fått innvilget stipend for å skrive. Av en venninne lar hun seg overtale til å dra på Notodden Bluesfestival. De havner tilfeldigvis i campingvogna til Truls Olsen, en bilselger fra Skien. Louise og Truls finner tonen og fortsetter å treffe hverandre, til tross for den tydelige kulturforskjellen.

Den akademiske kultiverte møter den udannete brautete er en velkjent klisjé, men Hjorth legger det frem på en interessant og reflektert måte - uten å trå for nære den forslitte veien. Hun tar for seg fordommer og klasseforskjeller, og putter Louise og Truls` forhold i en gjenkjennende form. Jeg kjenner meg igjen i veldig mye, uten at jeg nødvendigvis behøver å innta rollen som den ene eller andre. Hjorth skriver svært godt. Det er både tankevekkende og morsomt å høre om de kontrastfylte situasjonene. Jeg ler meg skakk av å lese om Louise som blir tilbydt gryterett i en papptallerken når hun blir med Truls på venners-venners-fest, mens hun i sin krets får servert seksretters fancy middag med påfølgende akademisk (= umulig) gåte.

Denne boken falt jeg virkelig pladask for! Tema, språk, tilnærmingen og ikke minst hovedpersonene. Det er virkelig likandes. Det er nesten så jeg ble litt betatt av Truls. Jeg liker Hjorth bedre og bedre, og synes hun har blitt unødvendig latterliggjort i alle disse årene. Nå har jeg bare lest tre bøker, men det få stå sin prøve. Avslutningen alene er verdt lesingen.

Anbefales!

Historien om fru Berg

Ingvild H. Rishøi: Historien om fru Berg, 119 sider

I februar trefte Rishøi meg midt i fleisen, rett i hjartet, innerst i sjelen, gjorde meg mållaus med novellesamlinga La stå . No har eg lest oppfølgjaren, Historien om fru Berg, og er like stum av begeistring. Men om eg ikkje har mæle, har eg framleis orda, og folkens - dette er edelt metall. Gull, rett og slett. Skrivekunst av ei anna verd. Rishøi held fram der ho slutta i La stå. Ikkje kronologisk, ikkje samanhengjande, ikkje dei same menneska. Men dei same kjenslemessige, alvorstunge temaa som grip tak i deg og aldri slepp taket.

Det er fem noveller. Janis Joplin-novella har eg lese og skrive om før, og den likte eg ikkje noko særleg, men dei andre, åh, dei andre! Ei storesøster som mistar veslesøstera, men får ei niese. Ei lita jente som får ein hamster av den fråverande mor si. Ein gut som ser bror sin sakte bli ein annan og ein far som fortel om jentene sine. Alle er hjarteskjerande, nydelege, tankevekkjande. Rishøi gir oss blikket til små born, tankane til ein forelder, nabo, eit søsken. Lengten etter noko. Ho skriv om dei små teikna, dagane før, dagen som endrar alt, dagen etterpå og meir. Om skuldkjensle og sakn.

Men du veit. Hele tida mens jeg bøyde meg fram og snakka med henne og fikk ulven til å gape og hun smilte, så visste jeg at det var gærent. Så hadde jeg så innmari som en hodepine over øynene at Solveig satt hjemme med malin og at jeg ikke visste hva vi skulle ha til middag og at det var bare tre bleier igjen da jeg dro. Men jeg kunne ikke slutte. Det var som om jeg datt nedover en lang mørk sjakt, jeg kunne ikke slutte, jeg datt som i en drøm. Mes jeg stirra på henne og vrei ulven så den skar tenner. Jeg stirra på henne: beina og panna og hendene.

Eg har akkurat lest den siste novella, og det er med gråten i halsen eg oppmodar dykk: Les denne boka.

Anbefalast varmt.

Talent for lykke

Ari Behn: Talent for lykke, 93 sider

Det er vel ein kjend sak at Ari Behn ikkje har lukkast heilt med tekstene sine sidan debutboka. Ifølgje kritikarane, altså. No har ikkje eg lese debutboka, kun siste romanen Vivian Seving etc. , ei passe ok god bok, både positivt og negativt meint. Med Talent for lykke har Behn fått kritikarane til å vende om og trille seksarar i fleng. Tom Egeland kallar blant anna boka fremragende. Verkeleg, Tom Egeland?

Og han er slett ikkje den einaste. Eg gugla boka og ser den eine etter den andre rose dei fortetta forteljingane, det komprimerte språket, den knappe handlinga. Eg finn faktisk ikkje ein einaste dårleg omtale. Er det meg det er noko gale med? Eg synest slett ikkje dette er fremragende. Ja, det er fortetta historier, komprimert språk og knapp handling - og det er nettopp der problemet ligg. For meg da. Språket er godt, upompøst og fritt for klisjear. Heldigvis. For det gjer at nokre av forteljingane er smaklege, og endatil gode. Det var eit par som rykka litt i sjela mi, det skal eg innrømme.

Men dei er ikkje så gode. Dei bergtek meg ikkje, dei let ikkje meg sitje att med ettertanke, klussar til kjenslene mine. Eg synest tvert om at, ja, no må eg vere frekk, det ser ut som herr Behn ikkje greier å bestemme seg, å kome seg vidare. Skal vi sjå, eg vil skrive om ein mann som drøymer, eller vent, om ein mann og sykkelen hans, nei ein mann som reiser frå familia si. Eg berre rablar ned det eg har, så kan eg finpusse etterpå. Men kor er pussefilla blitt av? Behn er kjend for å vere inspirert av den store Hemingway, som meinte at teksten skal vere som på toppen av eit isfjell, redusert og forenkla slik at kun det viktigaste er med. Så sant. Med det kan eg også slenge på at Hemingway også meinte dette: “The hard part about writing a novel is finishing it.” Talent for lykke er ei rekkje uferdige, fragmenterte tankestrøymingar.

Det skal vel ikkje vere så enkelt?

UTFOR

Sunniva Relling Berg: UTFOR, 205 sider

Hurra for lokalbiblioteket! Eg var innom for å hente to gamle, reserverte bøker, og fann ei eiga utstilling av Brageprisnominerte bøker. Splitter nye, og nesten alltid utlånte, bøker sto der og lyste mot meg. Eg raska med meg halvparten av dei, og bør kanskje unnskylde meg for å ha øydelagt utstillinga? Eg får vere rask, så ho blir fylt opp for andre lesarar.

Dette er ei av dei betre ungdomsromanane eg har lest. Saman med mor og far, flyttar skuleflinke Lea til ei øy. Lea blei mobba ved den gamle skulen sin, og foreldra håpar at det skal gå betre på den nye skulen. Her skal ho få ein ny start, og det går ikkje lang tid før ho blir kjend med naboguten Jonas og søskena Mads og Mia. Lea opplever eitt og anna som gjer at ho skjøner at det har hendt noko på øya, men ingen ser ut til å ville ta på seg ansvaret for å innlemme ho i løyndommane. Ho må sjølv forsøke å samle trådane, og når ho ein dag får eit brev frå Jonas si bestemor, dett bitane på plass.

Eg synest forfattaren skriv unekteleg godt, og er imponert over den unge alderen hennar. Ho skildrar ungdommane svært treffande, utan å leggje for mykje av handlinga i munnen på lesaren. Eg er like usikker på hovudpersonane som Lea er, like ivrig etter å forstå kva dei gøymer. Eg finn dei truverdige. Det einaste eg vil setje fingeren på, er at slutten kom litt for brått. Eg rekk liksom ikkje å tenkje over kva som har hendt før boka er ferdig. Eg saknar eit par sider til, ein litt mjukare overgang til avslutninga.

Det er heilt klart ei god bok. Anbefalast.

Stillstand

Agnes Ravatn, Stillstand, 126 sider

Og eg som synest Folkelesnad var morosam! Denne dama er så vittig at eg veit ikkje kva. Stillstand tek for seg relativt stilleståande stader og situasjonar. Ekstra artig er det at ho i første kapitlet har tatt turen til Ålesund. Ho sit på ein kafé i Kongens gate og observerar dei andre gjestane. Eg kjenner ein umiddelbar misnøye over at eg alltid går på kafé i andre sida av sentrum, men trøystar meg med at eg kanskje er ein av dei forbipasserande. Eg ler meg i hel av alt ho skriv, og er sjølvsagt rasande misunneleg på formidlingsevna. Ho skriv om alt det vi andre (for det er vel ikkje berre eg, og ho da?) tenkjer, men ikkje greier å feste på arket.

Ravatn søkjer blant anna innsikt i eit kloster, forsøker å finne humoren i Rorbua i Tromsø (men må i staden for vitsar, høyre på mørke detaljar frå livet som soldat i Afghanistan), let seg underhalde i tingretten i Oslo og kranglar med kioskdama på toget. Ho evnar å lage dei mest fantastiske situasjonar ut av heilt alminnelege ting. Eg kan ikkje få sagt det ofte nok: Det er ubeskriveleg og hysterisk morosamt. Eg gjentek: Ubeskriveleg og hysterisk morosamt. Les.

Eigentleg er treningsmotivasjonen influert av at eg såg Max Manus på kino, og gjekk ut av salen med ei kjensle av skam over å ikkje vere krigshelt. Eg tenkte at eit minstekrav eg bør stille til meg sjølv, er å vere i såpass god form at eg kan ta på meg å utføre ein velretta sabotasjeaksjon når situasjonen krev det, og flykte på ski i nokre dagar etterpå.

Anbefalast. Ravatn til folket!

Ru

Kim Thúy: Ru, 151 sider

Et vietnamesisk ordspråk lyder: "Bare folk med langt hår er redde, for ingen kan lugge folk i hår som ikke finnes." Altså forsøker jeg så langt det er mulig ikke å skaffe meg flere ting enn kroppens grenser tillater.

Ru betyr voggesong eller å vogge på vietnamesisk, og det er akkurat den kjensla eg får av å lese boka. Det er ein sjølvbiografisk roman, fletta saman av fragmentariske minner frå forfattaren sin barndom i Sør-Vietnam, flukta over Sinaibukta, opphaldet i flyktningeleir i Malaysia og eksilliv i Canada. Vi får også høyre om gjensynet med Vietnam og om mammarolla. Forfattaren skriv vakkert, med ei roleg, gyngane stemme som gir ro sjølv i dei mest oppskakande skildringane.

Noen kvelder, når soldatbrannmennene hadde drukket seg hinsides, kunne de skyte tvers gjennom gardinene for å få farfar til å ti stille. Men etter hjerteinfarktet farfar fikk før jeg ble født, sa han ikke et ord. Jeg har aldri hørt stemmen hans.

Ru er ei stillferdig bok, og vekslar mellom grusomme hendingar og morosame refleksjonar. Vi får innsyn i kjenslevekkande assosiasjonar, fortald heilt utan kronologi. Eit minne på ei side, eit anna på neste. Røynda og draumen byttar på merksemda. Det gir eit nydeleg språk, ei poetisk ramme og ei opprivande forteljing.

De måtte holde seg kalde for å forlate kvinnene som bar barna deres, som de aldri skulle vende tilbake til, som aldri hadde hørt dem røpe sitt virkelige navn.

Anbefalast.

Folkelesnad

Agnes Ravatn: Folkelesnad, 210 sider

Eg kan med handa på hjartet seie at eg nettopp har opplevd dei to mest morosame timane i heile mitt liv. Heilt ærleg. Det kan ikkje bli artigare enn dette. Eg har lest Folkelesnad.

For den trente lesar, ja, Agnes Ravatn er forfattaren av den nesten like kjekke, men heilt annleis, Veke 53. Også den boka blei lest i eitt, bøkene hennar er jo så morosame at det er ei skam å leggje dei frå seg. Ikkje har eg lyst heller. Ravatn viser at ho beherskar både skjønnlitterære og saklege tekster, og eg gler meg vilt til neste prosjekt - uansett kva det no er. I Folkelesnad har ho teke for seg 80 av dei mest leste veke- og månadsblada i Noreg, og vi skjøner allereie i forordet at dette blir hysterisk morosamt.

Vi får høyre om vekeblada Allers, Hjemmet, Norsk Ukeblad, dei tre søstrene og søskenbornet deira, KK. Den kristne filletanta Familien og sosiopatane Se og Hør og Her og Nå. Ravatn uttrykkjer blant anna skuffelse over at "Fra virkeligheten"-opplevingane ser ut til å ha bytta ut incestforteljingane med sørgjelege historier om eigarar som har mista sin beste venn, hunden. Babymagasina Gravid, Mamma og Foreldre & barn ser ut til å ha eitt felles mål, nemleg å førebu foreldre på at "nye uunngåelege katastrofar skal inntreffe". Testar av forskjellige typer stellebord avslørar nemleg at dei fungerer nærast som giljotinar. Skrekk og gru. Bladet Vi over 60 vil "banke inn i lesarane at dei er gamle og sjuke og snart oveflødige". Dette kjem til syne i dei trykte, umoglege oppgåvene, i form av uløyselege biletrebusar og sudokuvariantar.

Kvinneblada Det nye, Henne, Kamille, Woman, Cosmopolitan og Tara tilbyr ulike trylletriks som skal gjere kvinna vakrare. Redaksjonen i Kamille deler også dei beste partytriksa med lesarane sine, det vere seg å opne ei ølflaske med ein lighter og å utkonkurrere gutane med å ha tissekonkurranse. For "jenter kan også tisse veldig langt - hvis de står i bro". Ravatn har sjølvsagt også fordjupa seg i manneblada FHM, Vi menn og Mann - der stoffet krinsar rundt sex, sport, våpen, dingsar og sjølvmord (!). "Artiklane er som ei konstant påminning til mannen: Du kan alltids ta livet av deg, aldri gløym det!"

Interiørblada, pornoblada, pengeblada, matblada, friluftslivblada, treningsblada, jenteblada og dei alternative blada får også gjennomgå, men eg trur eg må gi meg her. Eg kunne ha haldt fram i det uendelege, men må spare litt til lesaren også. Det er så mykje å ta av at eg nesten ikkje veit kor eg skal begynne. Ravatn tek for seg overskriftene, innhaldet, oppslagstala, målgruppa, ja, alt som tenkjast kan om desse glossy tidtrøytene vi elskar å hate. Det er ubeskriveleg fantastisk og hysterisk morosamt, frekt, vittig og heilt sant. Dette er utan tvil årets artigaste bok. Skaff deg og les snarast.

Anbefalast sterkt!

Fvonk

Erlend Loe: Fvonk, 176 sider

Eg rakk ikkje å sure meg meir enn i underkant av eit døgn over ikkje å vinne denne boka i konkurransa til Forlagsliv førre veke, før boka lyste mot meg frå skulebibliotekt. Å, Manuela! Erlend Loe sine bøker er hos meg kategorisert som ein av dei sikre. Sjølvsagt må dei lesast. Og eg las. Men veit de, eg blei litt skuffa. Bittelitt. Det var moro, jau da, det skorta ikkje på det, men eg veit ikkje heilt. Kanskje eg ikkje var heilt klar for nevrotiske menn akkurat no. Førjulstider og alt. Kan hende eg har fått bakverk på hjerna?

Fvonk er ein mann av ubestemmeleg alder, lektor, men eg gjettar på femti. Minst. Etter at Gang- og mosjonsforbundet blei avvikla, har Fvonk vore heimeverande. Sambuaren har flytta frå han og dottera går på skule ein annan stad. Fvonk er einsam og livredd for ukultur og gravide damer. Ein dag får han sjølvaste Jens Stoltenberg som leigebuar, han er sliten og treng ei pause frå å styre landet. Dei finn trøyst i kvarandre og opplever mykje rart. Dei lagar blant anna syden i stova, bannar på serbisk og sender mms-bilete av bæsjen til statsministeren. Fordi han liknar på Jesus.

Eg ser jo at det er ei morosam bok. Yo bananaboy og Fvonk og Helga og alt det der. Eg lear på smilebandet berre av å skrive dette. Men det er eitt og anna eg ikkje var heilt nøgd med. Eg vil seie boka er ein god firar. Og det er jo ikkje så verst. Men, Loe, neste gong. Neste gong må du vippe meg av pinnen. Fullstendig.

Anbefalast. Sjølvsagt. Det er trass alt Erlend Loe. Der er aldri kjedeleg.

52/52 Bikubesong

Frode Grytten: Bikubesong, 325 sider



Folkens, det er straks jul! Det er rart å tenkje på at det er snart eit år sidan eg heiv meg på Bai si utfordring om å lese 52 noveller på 52 veker. Eg har ikkje haldt meg heilt innafor regelen, eg har lest litt her, litt der. Lite no, mykje da. Året har gått både raskt og seint, jamnt og trutt. Eg har lese mange mange noveller, men ikkje så mange av dei eg hadde tenkt å lese. Lesarglede har eg hatt, likefullt. Også denne gongen tek eg ei heil bok under eitt. Frode Grytten sin flotte roman Bikubesong frå 1999. Vel, roman og roman. Ein kan lese historiene både samanhengande og aleine. Eg har gjort litt av begge. To av novellene har eg skrive om før, men boka inneheld mykje meir enn dei. Eg har hatt ho liggjande lett tilgjengeleg dei siste vekene, og vips, var ho slutt.

Bikubesong er forteljingar om 25 forskjellige menneske som bur i Murboligen, ei boligblokk i Odda. Vi får høyre om prinsessa frå Burundi, som ikkje trur at nokon kan elske ho fordi ho er overvektig, noko elskaren hennar løyser med å ete seg like stor. Ein skuggeboksar som drøymer om å slå i hel far sin, fittetjuven som har seg med fleire av kvinnene i bygda - både gifte og ugifte. Her er gjennomsnittsnordmannen som blir intervjua av tv2 og partisekretæren som dett i sjøen i anledning eit offisielt ærend 1. mai. Arbeidaren som trugar sjefen sin med pistol fordi han har lege med kona hans, familiefaren som blir besett av ei ung jente som jobbar i daglegvarebutikken og fotballhelten som blir konemishandlar. Blant anna.

Frode Grytten skriv om kvardagsmenneske på ein framifrå måte. Språket hans er fargerikt og skildrande. Han tek for seg bygdeoriginalar på ein så morosam måte at kallenamnet i seg sjølv er nok til at eg umiddelbart skjønar kva slags type vi har med å gjere. Tema famnar alt i frå utroskap til kidnapping. Det er nydeleg. Det er absurd. Det er trist og hysterisk. Akkurat slik kvardagsmenneske skal vere. Eg har allereie fleire favorittar eg tenkjer å prakke på elevane mine. Berre så det er sagt; "Fittetjuven" er ikkje ein av dei. Eg var nemleg på eit kurs i haust der ei veldig flink dame anbefalte oss norsklærarane å lese nettopp denne saman med elevane. Eg er nok litt for prippen til å tore å leggje fram noko med ein slik tittel (og innhald, for den del). Men novella er god, altså.

Eg synest skrivestilen til Grytten minner om ein av forfattarane frå mi heimkommune, nemleg Ronnie M.A.G. Larsen (det vil vel seie omvendt, sidan Grytten var først ute). Han har gitt ut ei bok med forteljingar om bygdeoriginalar og anekdotar frå øya Giske, deriblant Mannen med den blå kjeledressen og Fitte-Per (for nokre namn!). I likskap med Bikubesong, har Offa - forteljingar frå ei øy, eit munnleg og uhøgtideleg preg over seg. Forøvrig anbefalar eg begge. Gode bøker!

Når det gjeld novelleutfordringa, har det vore lærerikt og interessant. Eg har stifta kjennskap til nye forfattarar og blitt meir kjend med dei "gamle". Likevel kjem eg nok ikkje til å kaste meg på fleire utfordringar, fordi eg blir rett stressa når eg får press på meg. Ikkje at eg på død og liv hadde forplikta meg til å fullføre, men eg likar jo å halde ord. Og enda viktigare, eg har oppdaga mange, mange gode noveller. Mykje meir enn 52. Å nå 100 bøker før vi rundar 2012 ser derimot ikkje like lovande ut. Men eg har greidd 14 meir enn i fjor og desember har framleis nokre dagar att.